Evde Aromatik Bitki Bahçesi Nasıl Kurulur?
Evde aromatik bitki bahçesi; küçük bir pencere önü rafında, mutfak tezgâhı yakınında ya da balkonunuzda kurulabilir. Başarının anahtarı; doğru ışık–karışım–saksı hacmi üçlüsünü oturtmak ve düzenli hasatla bitkileri genç tutmaktır. Bu rehber; konum planlamasından saksı/toprak reçetelerine, 10 temel aromatik türün pratik bakım fişlerinden hazır yerleşim planlarına kadar adım adım uygulanabilir bilgiler içerir. (Yalnızca yemek ve koku amaçlı kullanım örnekleri verilir; tıbbi iddia yoktur.)
Konum ve Işık Planı
| Işık Süresi | Uygun Konum | Önerilen Türler | Not |
|---|---|---|---|
| 6–8 saat güneş | Güney/batı cephe balkon, çok aydınlık pencere | Fesleğen, Biberiye, Kekik/Oregano, Limon Otu | Sıcak günlerde öğlen gölgeleme iyi olur |
| 3–5 saat (yarı gölge) | Doğu cephe, filtreli ışık | Maydanoz, Frenk soğanı, Dereotu, Kişniş | Toprağı sürekli hafif nemli tutun |
| 1–3 saat (aydınlık gölge) | Kuzey cephe, iç mekân aydınlık nokta | Nane (ayrı saksıda), Frenk soğanı | Nane agresif yayılır → ayrı kapta yetiştirin |
Saksı ve Toprak: Hızlı Reçeteler
- Genel karışım (çoğu aromatik): %50 torf + %25 perlit/pomza + %15 olgun kompost + %10 cocopeat.
- Akdeniz kökenliler (biberiye/kekik/oregano/adaçayı): %40 torf + %30 pomza/perlit + %20 iri dere kumu + %10 kompost (daha hafif ve drenajlı).
- Saksı boyutu: Tek kök kompakt otlar 2–5 L; yarı çalı formundakiler 7–12 L.
| Bitki | Min. Hacim | Özel Not |
|---|---|---|
| Fesleğen | 3–5 L | Sık hasat dallandırır |
| Nane | 4–7 L | Ayrı saksı; yayılmacı |
| Biberiye | 7–12 L | Fazla suyu sevmez |
| Kekik/Oregano | 4–7 L | Kumlu karışım |
| Maydanoz | 3–5 L | Yarı gölgeye toleranslı |
| Dereotu | 3–5 L | Derin saksı tercih eder |
| Frenk soğanı | 3–5 L | Çok yıllık; kümelenir |
| Kişniş (Yaprak) | 3–5 L | Sıcağa hassas; gölgeleme |
| Adaçayı | 5–8 L | Hafif ve güneşli |
| Limon Otu (Lemongrass) | 7–10 L | Sıcak ve besin sever |
Kurulum: Adım Adım
- Konumu belirleyin: Işık tablosuna göre gruplandırın (Akdeniz grubu birlikte, yapraklı yumuşak otlar bir arada).
- Kapları hazırlayın: Alt delikler + ince çakıl/ponza drenaj tabakası.
- Karışımı doldurun: Saksının %80’i dolu kalacak şekilde; dikim sonrası üstte 2–3 cm boşluk bırakın.
- Dikim: Kök topunu zedelemeden yerleştirin; hafif bastırın.
- Can suyu: Yavaşça verin; tablada su bekletmeyin.
- Alıştırma: İlk 3 gün yarı gölgede tutup hedef konuma geçin.
10 Temel Aromatik – Kısa Bakım Fişleri
Fesleğen (Ocimum basilicum)
- Işık 6–8 saat; öğlen gölgeleme faydalı.
- Su Yüzey kuruyunca; sıcaklarda günlük kontrol.
- Hasat Çiçek tomurcuğu görünce uç alma; 10–15 günde bir tepe kesimi dallandırır.
- Artı/Eksi: + Hızlı verim; − Sıcak rüzgâra hassas.
Nane (Mentha spp.)
- Işık Yarı gölge–güneş.
- Su Toprak hafif nemli; kurutmayın.
- Uyarı: Yayılmacı kökler → ayrı saksı.
- Artı/Eksi: + Çok dayanıklı; − Diğer otları boğabilir.
Biberiye (Rosmarinus officinalis)
- Işık Tam güneş.
- Toprak Kumlu, çok iyi drenaj.
- Su Üst 4–5 cm kuruyunca.
- Artı/Eksi: + Az sulama ister; − Aşırı suda kök çürür.
Kekik / Oregano (Thymus / Origanum)
- Güneşli, rüzgârlı balkonları sever; komşu saksılara taşarak hoş doku oluşturur.
- Hasat: Sürgünleri 8–10 cm’de çimdikleyin; tat yoğunlaşır.
Maydanoz (Petroselinum crispum)
- Yarı gölgede de başarılı; düzenli küçük hasat yapın.
- Not: Tohum yavaş çimlenir; fideyle başlamak kolaydır.
Dereotu (Anethum graveolens)
- Derin saksı ve serin dönemleri sever; yaz sıcağında gölgeleme.
- Hasat: Yan dalları gençken alın; tohuma kaçmasını geciktirir.
Frenk soğanı (Allium schoenoprasum)
- Çok yıllık; kümeler halinde çoğalır. Ilıman ışık ister.
- Hasat: Yaprakları 3–4 cm kala biçip demet halinde toplayın.
Kişniş (Coriandrum sativum)
- Sıcağa hassas; yarı gölgede daha geç tohuma kaçar.
- İpucu: 2–3 haftada bir yeni ekimle taze yaprak sürekliliği.
Adaçayı (Salvia officinalis)
- Güneşli ve kuru ortam; ağır toprakta geriler.
- Budama: Odunsu kısımları çok kısaltmayın; genç sürgünleri teşvik edecek hafif budama.
Limon Otu – Lemongrass (Cymbopogon citratus)
- Sıcak ve güneşli; besin ve suyu sever (dengeli doz).
- Hasat: Alt gövde kalınlaştığında sapları dipten alın; yeni sürgün verir.
Besleme ve Sulama Programı (Balkon İçin)
- Sulama: Sabah erken. Üst 3–4 cm kuruysa su verin; nane/kişniş/dereotunda yüzey kurumasını bekletmeyin.
- Besin: Dikimden 3–4 hafta sonra 2–3 haftada bir düşük doz sıvı besin. Akdeniz grubunda aşırı azottan kaçının (aroma seyrelir).
- Flush: 4–6 haftada bir temiz suyla yıkama (tablada su bekletmeyin).
Hazır Yerleşim Planları (Uygulanabilir Setler)
A) Pencere Önü Oluk Saksı (60–80 cm)
- Dizilim (soldan sağa): Fesleğen • Maydanoz • Frenk soğanı • Kişniş.
- Karışım: Genel karışım; üstte ince malç.
- Bakım: 10–14 günde bir tepe alma; sürekli taze yaprak.
B) Akdeniz Üçlüsü (Ayrı Saksılar)
- Kombin: Biberiye (10 L) + Kekik (5 L) + Adaçayı (7 L).
- Karışım: Kumlu–drenajlı reçete; seyrek ama derin sulama.
- Not: Aynı güneşli rafta, aralarında hava boşluğu bırakın.
Sık Yapılan Hatalar → Hızlı Çözümler
- Fesleğen hızla çiçekleniyor: Tepe sürgününü erken çimdikleyin; öğlen gölgeleme ve düzenli hasat.
- Biberiye/kekikte sararma: Aşırı su ve ağır karışım. Pomza/perliti artırın; sulamayı aralıklı yapın.
- Nane diğerlerini boğuyor: Kökleri plastik ayırıcıyla sınırlayın veya ayrı saksıda tutun.
- Kişniş yaprak yerine tohuma kaçıyor: Sıcak → yarı gölge; ardışık ekim yapın (2–3 haftada bir).
SSS – Soru/Cevap
S: Aynı saksıda birden çok ot yetiştirebilir miyim?
C: Benzer su–ışık isteyenleri aynı kaba koyun (ör. fesleğen+maydanoz+frenk soğanı). Nane ise ayrı saksıda olsun.
S: İç mekânda LED gerek mi?
C: Kışın gün süresi kısaysa 4000–6500K geniş spektrumlu LED ile günde 10–12 saat destek verilebilir; ışığı 25–35 cm mesafede konumlayın.
S: Ne sıklıkla hasat etmeliyim?
C: Az ama sık. Sürgünler 10–15 cm olduğunda uç alma yapın. Sert budama yerine düzenli küçük hasat, aromayı ve tazelenmeyi artırır.
Haftalık 15 Dakikalık Bakım Listesi
- Nem Parmak testi; sabah sulama.
- Hasat Fesleğen ve kişnişte tepe alma; nane sürgünlerini kısaltın.
- Besin 2–3 haftada bir düşük doz; ayda bir flush.
- Hijyen Solan yaprakları alın; rüzgâr alan balkonda saksıları sabitleyin.
